W codziennym życiu każdy z nas przybiera różne „maski” – zachowania, postawy, a nawet wyrażenia twarzy, które pomagają nam lepiej wpasować się w otoczenie, zdobyć akceptację lub odnieść sukces. Amerykański socjolog Erving Goffman w swojej pracy „Człowiek jak aktor w teatrze życia codziennego” (1959) porównał nasze życie społeczne do spektaklu teatralnego, w którym każdy z nas pełni pewne role, dostosowując swój wygląd i zachowanie do oczekiwań widowni. Ta metafora pomaga zrozumieć, jak działają mechanizmy adaptacyjne, które są przydatne w relacjach społecznych, ale też mogą prowadzić do utraty autentyczności i wewnętrznych konfliktów. W tym artykule przeanalizujemy, jak maski pomagają nam osiągać sukces i zyskiwać akceptację, ale także, jakie są negatywne skutki nieustannego dostosowywania się do oczekiwań innych.
Czym są „maski” w życiu społecznym?
Maski społeczne to określone sposoby zachowania, mówienia, a nawet myślenia, które pozwalają nam lepiej radzić sobie w różnych sytuacjach. Niekiedy maski są narzucone przez normy kulturowe lub społeczne – w pracy zachowujemy profesjonalny dystans, w rodzinie dbamy o ciepło i bliskość, a w grupie znajomych możemy przybrać luźny styl. Te role pomagają nam harmonijnie współdziałać z innymi. Goffman zauważył, że maski to naturalny element życia społecznego.
Jednak problem pojawia się, gdy stają się one jedynym sposobem komunikacji z innymi.
Przybieranie masek pozwala zyskiwać sympatię, unikać konfliktów i odnosić sukcesy w środowisku zawodowym. Gdy maski są używane w zdrowy sposób, mogą wspierać nasz rozwój społeczny i zawodowy.
Kłopot zaczyna się wtedy, gdy role przestają być narzędziem, a stają się nieodłączną częścią tożsamości, od której trudno się oderwać.
Maski, które pomagają nam osiągnąć sukces
W społeczeństwie oczekuje się od nas pewnych umiejętności i postaw, które nie zawsze są zgodne z naszą naturą. Przykładowo, osoba o introwertycznej osobowości może w pracy prezentować się jako pewna siebie, by uzyskać awans lub akceptację w zespole. W pracy maska profesjonalizmu często wymaga powściągania emocji – powstrzymujemy się od wyrażania irytacji, frustracji czy zmęczenia, by utrzymać wizerunek zaangażowanego, skutecznego pracownika.
Z perspektywy psychologicznej, takie maski można uznać za formę adaptacji. Pozwalają nam one zdobyć akceptację i uznanie otoczenia, zwiększając nasze szanse na sukces. Każda z nich spełnia określone cele:
Maska kompetencji:
w środowisku zawodowym przybieramy pozę osoby kompetentnej i dobrze zorganizowanej, nawet gdy wewnętrznie możemy czuć się niepewnie.
Maska optymizmu:
utrzymywanie pozytywnego nastawienia jest szczególnie cenione w dzisiejszym świecie. Wiąże się to z kreowaniem wizerunku osoby silnej, zawsze w dobrym humorze, co budzi zaufanie.
Maska asertywności:
dla wielu osób wyrażanie swoich potrzeb jest trudne, dlatego przybierają one maskę asertywności, aby osiągnąć swoje cele bez wywoływania konfliktów.
Każda z tych masek może być w określonych sytuacjach pomocna i przydatna. Jednak nadmierne ich stosowanie może prowadzić do oddalenia się od własnych autentycznych emocji.
Koszty psychologiczne związane z noszeniem masek
Choć maski społeczne często pomagają nam w życiu, ich ciągłe noszenie ma swoje ciemne strony. Najpoważniejszym efektem ubocznym jest wyczerpanie psychiczne wynikające z utrzymywania spójności wizerunkowej. Z czasem możemy stracić zdolność do rozpoznawania naszych prawdziwych emocji i potrzeb, co prowadzi do osłabienia więzi ze sobą.
Badania pokazują, że długotrwałe stosowanie masek może prowadzić do:
Stresu i wypalenia: maski wymagają dużej energii, szczególnie gdy musimy ukrywać nasze prawdziwe uczucia, co prowadzi do chronicznego zmęczenia psychicznego.
Poczucia osamotnienia: ludzie, którzy stale przybierają maski, mogą czuć, że nikt nie zna ich prawdziwego „ja”. Osamotnienie może prowadzić do stanów depresyjnych i wyobcowania.
Niskiej samooceny: ciągłe dopasowywanie się do oczekiwań innych może sprawić, że zaczniemy wątpić w naszą wartość. Zamiast akceptować siebie, staramy się stale dorównać oczekiwaniom, co osłabia poczucie własnej wartości.
W jaki sposób maski wpływają na relacje międzyludzkie?
Gdy przybieramy maski, nasze relacje stają się bardziej powierzchowne, ponieważ bazują na wyreżyserowanych zachowaniach, a nie autentycznych emocjach. Ludzie wokół nas mogą wyczuwać brak spójności między tym, co pokazujemy, a tym, kim naprawdę jesteśmy, co może prowadzić do nieufności lub braku autentycznego zaangażowania. To szczególnie widoczne w relacjach osobistych, takich jak związki partnerskie i przyjaźnie. Bliskość opiera się na zaufaniu, a trudno zaufać komuś, kto nie pokazuje prawdziwego „ja”.
Jak przestać przybierać maski i budować autentyczne relacje?
Autentyczność jest podstawą zdrowych relacji. Zaprzestanie przybierania masek wymaga pracy nad samoakceptacją i świadomością własnych emocji. Poniżej kilka kroków, które mogą pomóc:
KROK 1
Rozpoznanie masek:
pierwszym krokiem jest identyfikacja sytuacji, w których przybieramy maski. Czy robimy to z lęku przed odrzuceniem? Chcemy zdobyć akceptację? Rozpoznanie tych momentów może pomóc nam zrozumieć źródło naszych obaw.
KROK 2
Praca nad samoakceptacją:
akceptacja siebie to kluczowy krok na drodze do autentyczności. Psychoterapia lub praca nad sobą mogą pomóc w przezwyciężeniu lęków i wzmocnieniu poczucia własnej wartości.
KROK 3
Budowanie zdrowych granic:
często przybieramy maski, bo nie potrafimy powiedzieć „nie”. Praca nad asertywnością i budowanie granic pozwalają na bycie sobą, nie narażając się na ryzyko konfliktu.
Maski w życiu zawodowym – kiedy są potrzebne, a kiedy warto je zdejmować?
W życiu zawodowym maski mogą pełnić konstruktywną rolę, pomagając nam lepiej wykonywać swoje obowiązki i zdobywać szacunek. Jednak ważne jest, aby być świadomym, kiedy maska staje się ograniczeniem, a nie wsparciem. Możemy rozważyć sytuacje, w których warto zrezygnować z maski:
Budowanie autentycznych relacji z zespołem:
warto wprowadzać autentyczność do relacji zawodowych, by budować zaufanie i pozytywne relacje.
Wychodzenie z roli w trudnych sytuacjach:
w chwilach konfliktu lub stresu emocje są naturalne. Warto pozwolić sobie na ich wyrażenie, by zyskać wsparcie otoczenia i unikać wypalenia.
Maski w mediach społecznościowych – iluzja perfekcyjnego życia
Media społecznościowe są miejscem, gdzie maski stają się niemal nieodłącznym elementem. Przedstawiamy tam wyidealizowane wersje swojego życia, co może prowadzić do porównywania się i pogłębiania poczucia braku autentyczności. Rzeczywistość jest zastąpiona przez przemyślane posty i starannie wybrane zdjęcia, które tworzą iluzję idealnego życia. Może to wywołać u nas poczucie presji i chęć dopasowania się do oczekiwań, co jedynie wzmacnia potrzebę noszenia masek.
Jak maski mogą wspierać rozwój osobisty?
Choć ciągłe noszenie masek może być szkodliwe, nie zawsze są one negatywne. W określonych sytuacjach maski mogą pełnić rolę ochronną, pozwalając nam oswoić się z nową sytuacją lub środowiskiem. Gdy zyskujemy pewność siebie, maska staje się mniej potrzebna, a my możemy działać bardziej naturalnie. Maski mogą być zatem narzędziem, które pomaga nam stopniowo rozwijać się i stawać się bardziej pewnym siebie, by z czasem zbudować autentyczną wersję siebie.
Równowaga między autentycznością a dostosowaniem
Erving Goffman trafnie zauważył, że każdy z nas jest aktorem w „teatrze życia codziennego”. Maski pomagają nam w poruszaniu się w złożonym świecie relacji międzyludzkich, jednak warto zadbać o równowagę między dopasowaniem się a autentycznością. Maski mogą być pomocne, jeśli stosujemy je świadomie i umiemy zdjąć, gdy przestają być potrzebne. Kiedy jednak pozwalamy, by to one kierowały naszym życiem, ryzykujemy utratę kontaktu z samym sobą i bliskimi.
Budowanie zdrowej relacji z samym sobą wymaga odwagi, by zrezygnować z niektórych masek i pozostać wiernym swoim wartościom.
